عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود؛ مشکلی که کشورهای پیشرفته و بزرگ برای آن راه حلی یافته اند و با تصویب قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات تولید شده خود این مشکل را تا حدودی حل کرده اند.

در حال حاضر امریکا ، اتحادیه اروپا ، ژاپن ، کره جنوبی و استرالیا بزرگترین تولیدکنندگان زباله های الکترونیکی و کشورهایی مانند چین ، هند ، تایلند ،برزیل ، مکزیک ،نیجریه ، سنگاپور و پاکستان وارد کنندگان عمده این زباله ها هستند.

گزارش سازمان ملل:

بر اساس گزارش سازمان ملل بین 20 تا 50 میلیون تن زباله الکترونیکی در سال دفع شده و کشور آمریکا بزرگترین تولید کننده این زباله ها در جهان محسوب می شود. آمریکا تاکنون بزرگترین تولید کننده زباله های الکترونیکی در دنیا بوده است، اما این زباله ها درجای دیگری انباشته می شوند، یعنی در کشورهای در حال توسعه مانند چین و هند، زیرا کشورهای ثروتمند این زباله ها را از کشور خود خارج می کنند.

خطرات زباله های الکترونیک :

– کادمیوم موجود در یک باطری گوشی موبایل  می تواند 600 متر مکعب آب را آلوده کند.

– استفاده از اسیدهای قوی جهت بازیافت فلزات گرانبها مانند طلا.

– (PCBs)  در خازن ها و تقویت کننده ها.

– پلی ونیل کلراید (PVC ) حاصل از پوشش های پلاستیکی و کابل ها.

– دیواکسین ها و فوران های حاصل از سوزاندن کابلها و پوشش های عایق .

–  CU , PD ,PB , BFRو Mercury در بردها و مدارهای الکتریکی.

–  اکسید سرب و کادمیوم در باطریهای کامپیوتر.

–  CU ,PVC , BFRدر سیم ها .

–  سرب استفاده شده جهت اتصال و لحیم .

-زباله الکترونیک شامل : 20 % یخچال – 10% مانیتور -10 % تلویزیون – 15 % کامپیوتر ، فکس ، تلفن و پرینتر – 15% رادیو و ضبط صوت ها- 30% ماشین های ظرف شویی ، قهوه ساز – چای ساز – سرخکن.

طبق قراردادی از سوی سازمان ملل در سال 1989 برای کنترل زباله های خطرناک که از کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیر وارد می شود، هر کشوری میتواند بصورت یک جانبه واردات این زباله ها را ممنوع کند، و صادر کنندگان نیز قبل از فرستادن زباله باید موافقت کشور مقصد را کسب کند. اما آمریکا که مهمترین منبع تولید زباله دیجیتال و سمی محسوب می شود، هرگز این قرارداد را امضا نکرد و کشورهایی مانند چین نیز بخاطر پول، مقادیر زیادی از این ضایعات را وارد می کنند. هم اکنون ۷۰درصد کامپیوترها و موبایل های جهان در چین بازیافت می‌شود.

اجزای یک کامپیوتر شخصی شامل : 26% شیشه – 23%پلاستیک – 20 % فلزات – 14% آلومینیوم – 17%  اجزاء دیگر شامل : مس – سرب –کادمیوم و روی.

برای ساخت یک مانیتور ساده علاوه بر مواد اولیه ی مورد نیاز در حدود ۲۴۰ کیلوگرم سوخت، 22کیلوگرم مواد شیمیایی، ۱۵۰۰ لیتر آب نیاز است و با توجه به این مساله به نظر می‌رسد استفاده ی مجدد از وسایل کامپیوتری می‌تواند تا حد زیادی در مصرف مواد طبیعی صرفه‌جویی به وجود آورد‌.

الکترومگنتیک:

بسیاری از قطعات دستگاههای رایانه ای “الکترومگنتیک” هستند اگر به صورت درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می دهند سلامتی انسانها را با خطر جدی روبرو خواهند کرد. در قطعات “الکترومگنتیک” امواج به صورت عمود بر هم منتشر می شود که برای انسانها بسیار خطرناک است. درست مانند کاری که دستگاههای مایکروویو انجام می دهند و مواد غذایی را از درون می پزند این تشعشعات نیز می توانند تاثیرات خطرناک و مخرب ژنتیکی بر بدن انسانها گذاشته و علاوه بر آسیب رساندن به اندامهای داخلی بدن موجب متولد شدن کودکان ناقص الخلقه نیز شوند.

از سال1371رایانه وارد ایران شده و اولین محموله تقریباً شامل 10 هزار رایانه بوده است، طبق برآوردها طی چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و 200هزار تا یک میلیون و 500 هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است.

– در ایران بیش از 4 میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد .

– عمر مفید رایانه ها در دنیا 3 سال است.

– زباله های الکترونیکی سومین منبع بزرگ تولید سرب درزباله های جامد شهری است.

گر چه زباله های الکترونیکی تنها 2 درصد از حجم کل زباله های جمع آوری شده در کشورهای مختلف را تشکیل می دهد؛ اما این حجم ناچیز شامل 70 درصد زباله های حاوی مواد سمی است

– مانیتور رایانه بین ٤ تا ٨ پوند و یک تلویزیون رنگی قدیمی به طور متوسط ٨ پوند سرب دارد که ازجمله زیان های آن، ایجاد آسیب های مغزی در کودکان است Cpu . نیز شامل مقادیری جیوه و کادمیوم است .

– طبق بررسی انجام شده توسط کنوانسیون بازل در سال 2006 : در هر ثانیه حدود 23 عدد گوشی تلفن تولید می شود.که در سال 2003 میزان فروش 515 میلیون ،در سال 2004 ،665 میلیون ، در سال 2005 ، 870 میلیون فروخته شده است. که عمر مفید آنها1 – 5/0 (بطور متوسط 1 )سال بوده است.

– مطالعات در امریکا نشان می دهد که 21 درصد از زباله های شهری را زباله های الکترونیک تشکیل می دهد.این تحقیق نشان می دهد که میزان رشد تولید زباله های الکترونیک 3 برابر سایر زباله هاست.

– بعضی شرکت های بزرگ خود موظف به بازیافت کالاهای تولیدی شان شده اند. مثلاً در ژاپن شرکت HP هنگام فروش کالا مبلغی را نیز به عنوان بازیافت می گیرد تا بعد از اسقاطی شدن کالای الکترونیکی، آن را بار دیگر وارد چرخه بهره وری کند

– فرآیند جداسازی قطعات الکترونیکی برای بازیافت کار پیچیده ای می باشد به طوری که در اروپا ٢ مرکز در سوئد و انگلستان برای انجام این کار احداث شده است و بقیه کشورها کالاهای الکترونیکی خود را برای بازیافت به این ٢ کشور می فرستند.

یکی از این راه حل ها توسعه برنامه بازیابی رایانه های شخصی و تلفن هاست. مانند کاری که شرکت Dell اخیراً انجام داد.  یا کاهش استفاده از فلزات سمی در تولید قطعات مانند اقدام شرکت Apple  با این حال پولی که کشورهای فقیر از راه ذوب این فلزات بدست می آورند انقدر زیاد هست که حاضر به ترک این روش نباشند، البته اگر هزینه های محیط زیست و بهداشت را در نظر نگیریم.

با خرید تجهیزاتی که قابل ترقی دادن هستند می توان عمر محصول را تا حد ممکن افزایش داد. یا مثلاً مانیتور کامپیوتر را برای استفاده نگه داشت و تنها بخش پردازندة مرکزی ( CPU ) را تعویض نمود. می توان با اضافه کردن حافظه به یک کامپیوتر یا ترفیع دادن نرم افزاری از آن همچنان استفاده کرد. این نه تنها مقرون به صرفه است بلکه به نفع محیط زیست نیز می باشد. کامپیوترهای کار کرده را همچنین می توان به خیریه ها یا مدارس اهدا نمود یا آنها را به افراد، سازمانها یا مؤسسات دیگر فروخت.

زباله های رایانه ای هر چند به خاطر داشتن بعضی فلزات گران بها مثل طلا و پلاتین ارزشمند است، ولی بازیافت آن به علت وجود فلزات سنگین و سمی مثل سرب و کادمیوم نیاز به فناوری پیشرفته ای دارد.

بنابراین در ایران انجام این کار اقتصادی نیست و فقط قطعات پلاستیکی و بعضی از فلزات آن مانند آلومینیوم و آهن توسط زباله جمع کن ها جداسازی و برای استفاده مجدد فروخته می شود ولی قطعات مداری پس از چندین بار استفاده دور انداخته و با بقیه زباله ها دفن می شود